Elisa Keustermans was van februari 2024 tot juni 2025 actief als vrijwilliger bij het veldteam van PBI Mexico. Ze deelt haar ervaring, en vertelt hierbij hoe de consumptie van avocado’s in Europa een impact heeft op het geweld en de onveiligheid in Michoacán, Mexico.
Toen me gevraagd werd iets te schrijven over mijn ervaring in het veldteam van PBI Mexico, zei ik volmondig en enthousiast ja. Nu ik hier aan mijn laptop zit, voel ik vooral twijfel: waarover zal ik het hebben? De uiteenlopende vormen van verzet die ik heb mogen leren kennen van binnenuit, de uitgestrekte en diverse landschappen die ik heb bewandeld, de angsten die ik heb gevoeld voor de veiligheid van de mensenrechtenverdedigers die PBI bijstaat, of de heerlijk rijke relaties die ik heb opgebouwd met personen zowel binnen als buiten de mensenrechtenorganisaties. Hoe vat je zoiets samen?
Ik zou kunnen schrijven over de strijd van de inheemse bevolking in Puebla om hun land, en het protest tegen het bedrijf dat (onder toeziend oog van de overheden) een grote open vuilnisbelt creëert en het land en water van de wijde omgeving vervuilt. Of over de continue ontvreemding van de bevolking in de Sierra Tarahumara in Chihuahua enerzijds met toeristische doeleinden, en anderzijds voor drugshandel en illegale houtkap. Maar met welke woorden vertaal ik wat ik gezien heb tijdens het veldwerk bij PBI naar een context waarin deze zaken geen vertaling hebben? Hoe begin je te vertellen over een gewelddadige context op een genuanceerde manier, zonder in essentialisme te hervallen of bepaalde clichés over het verre Mexico te doen voortleven? Hoe zorg je ervoor dat we niet te gemakkelijk oordelen over het onbekende drugsgeweld ergens veraf?
Ik denk dat het verhaal begint bij de link met het hier. Als ik het wil hebben over het voortdurende gewapende conflict in de Mexicaanse staat Michoacán tussen de georganiseerde misdaad en militaire instanties, waarbij geen enkele partij effectief de veiligheid kan waarborgen van de inheemse bevolking, is het belangrijk te kaderen dat wat er daar gebeurt deel is van een globaal geheel. Wat ik bij mijn verhalen bij mijn terugkomst in België voornamelijk wil uitdragen, is dat het net géén ver-van-mijn-bedshow is. We hebben hier ook een verantwoordelijkheid op te nemen, want mondiale problemen vereisen mondiale oplossingen en globaal verzet.
Laat ons inzoomen op de bovengenoemde situatie in Michoacán. Deze staat is al decennialang een zeer begeerd territorium voor verschillende grote kartels door de gunstige geografie en rijke bodem. Een situatie die onophoudelijk leidt tot gewapende conflicten, grondonteigening van de inheemse bevolking, afpersing, ontvoeringen, verdwijningen en moorden. Mexico is ‘s werelds grootste producent en exporteur van avocado’s, met tot 30% van de mondiale avocado-oogst, en Michoacán is de staat die 80% van de avocado’s produceert die door Mexico geëxporteerd worden, voornamelijk naar de Verenigde Staten en Europa. Het is dan ook een belangrijke bron van inkomsten voor de economie in Michoacán.
“Heerlijk, zo een plaatselijke en verse avocado!” Ik heb het meerdere keren gehoord van buitenlanders op bezoek in Mexico. En dan dacht ik steeds weer “ja, maar…”. De grote vraag naar avocado’s heeft geleid tot veel monocultuur van de vrucht. Dit zet de watervoorraad en de ecosystemen in Michoacán onder druk, waarrond het leven in de hele regio is opgebouwd. Het gaat om een productie die gepaard gaat met massale ontbossing en uitbuiting van landbouw (en landbouwers). De grote natuurlijke meren in Michoacán komen nagenoeg droog te staan, niet door slecht of onverantwoord gebruik van de omliggende dorpen, zoals de autoriteiten weleens beweren, wél door o.a. het illegaal oppompen van het meer naar avocadoplantages.
Niet alleen ecologisch zijn we geneigd om het grotere plaatje niet onder ogen te komen bij onze consumptie van avocado’s. Ook de impact op de bevolking van Mexico en in het bijzonder Michoacán is ontzettend groot, vooral door de groeiende rol die de georganiseerde misdaad speelt in de avocadoteelt. Naast de ‘traditionele’ illegale praktijken van drugsproductie en -handel, zijn de grote kartels hun lucratieve activiteiten gaan diversifiëren, en hebben ze nu ook een centrale plaats veroverd in de economie van Michoacán, door in te zetten op de avocado- en limoenteelt.
Door middel van afpersing en bedreigingen, aan het adres van zowel de avocadotelers als de lokale autoriteiten die de vergunningen voor nieuwe akkers uitdelen, behouden de kartels de controle over de hele lijn in de avocadoproductie. Met als modus operandi verdwijningen, moorden of vernielingen van eigendommen, wordt er terreur gezaaid voor wie niet wil betalen, de oogst niet kan opdrijven, of wie geen avocado wil telen. Er is inmenging van de georganiseerde misdaad in de hele avocadoketen: van de productie over het inpakken, tot het transport voor export. Een pakkend voorbeeld is het effect in Michoacán van de Super Bowl in de VS, waarvan nacho’s en guacamole doorheen de jaren het uithangbordje zijn geworden. Tijdens die periode stijgt de druk om avocado’s te produceren, met 30% meer export in vergelijking met andere periodes, en bijgevolg ook het geweld en de onveiligheid in de regio.
Ondanks veel weerstand vanuit de inheemse bevolking en landbouwers, zijn de economische belangen voor de internationale markt van de avocadoproductie te groot. Kartels, overheden en internationale bedrijven vinden elkaar in gedeelde interesses, en vormen zo een corrupte driehoeksverhouding.
Het is in deze complexe context dat we vanuit PBI proberen om het netwerk en draagvlak te vergroten van de activisten en organisaties ter plaatse. Zo stonden we in Michoacán La Red Solidaria de Derechos Humanos bij, een inheemse mensenrechtenorganisatie die inzet op gemeenschapsversterking, contextanalyses en beleidsbeïnvloeding in het belang van gemeenschappen en personen die zich organiseren om meer veiligheid te bekomen in de regio. Er is veel verzet vanuit de inheemse bevolking tegen de gewapende groeperingen in de regio van Michoacán. Toch staan ze er vaak alleen voor, aangezien de Mexicaanse autoriteiten er niet in slagen volwaardige bescherming te bieden aan hun burgers. Door de link te maken met de internationale gemeenschap en diplomatieke organen voert PBI de druk op voor de Mexicaanse overheden om actie te ondernemen en hun verantwoordelijkheid op te nemen.
Het interessante aan het hele PBI-verhaal is dat je concreet bijdraagt aan de maatschappij waarin je je bevindt, en hierbij nooit uit het oog verliest hoe een bepaalde lokale strijd ook op de mondiale keten impact heeft. Meer dan ooit lijkt het me dan ook nodig de link te maken tussen het daar en het hier. Ze bestaat en is voelbaar, dus is het aan ons om ook een deel van de verantwoordelijkheid op te nemen. Bewust omspringen met onze consumptie en stilstaan bij de impact die we zelf onder controle hebben is een eerste stap. Ik denk dat het ons voorrecht én onze plicht is om, waar we ons ook bevinden, ons steentje bij te dragen, onze toekomst te herscheppen, en het verzet een centrale plaats te geven in de samenleving. Zeker als we vandaag de dag zien dat mensenrechten overal ter wereld onder druk komen te staan.